Jun p´eel analtee
ku ta´asik ya´abach ts´iibo´ob beeta´no´b túmen uchbeen maak´o´ob,
ichilela´ yaan ku tsiikbatik biix
u chimpooltá u
yumk´in, ku yaalik ku yuuchul ok´ot
ba´apach jun túul xíipal k´aaxan chuumuk k´iwik
u yeet kajalilo´ob
ku ch´inko´ob yéetel
chowak che´ yan u yeej jujunp´iitil ku bin u
kinsko´ob. Ulak´e tsiibtaan
biix u meyaj le ts´áakmaako´ob ku yaalatio´ob xmeno´ob,
beyxan biix u kaanbesaj le ch´upalalo´ob le ken ts´ookok u
beelo´ob, tsiibtanxan tsikbalo´ob
tu yoolal jeejeláas
ch´iich´oo´b yáan yook´ol
kaab, waapaach, aluxo´ob
yéetel u la´a ba´alo´ob.
Yáabach tuukulo´ob
yéetel k´ajsajo´ob ku
sut tu jo´ol
ti máak le
ken u xooke´
le analtea, bej je´ex
ku ya´alik in nol
uchil
le ke yiile´
u yaabilo´ob ma´ taan
u yu´ko´ob t´aan
ti u na´, jach
utstut´aano´ob u jok´lo´ob
xiimbal yéetel ak´ab,
ku ja´asalyoolo´ob yéetel
le waapaach wa
yéeltel xtabay.
Tu lakal le tsiikbalo´oba beetaan
u k´ay t´aanilo´ob
tuux ku yaaliko´ob
yéetel jats´uts t´aano´ob
ti´al u k´ajsal
tumen u ye´et
ch´iibalo´ob.
SEPTIMO TRABAJO:
LOS CANTARES DE DZITBALCHE
(GUADALUPE TUT)
Es un libro que trae muchos escritos hechos por
nuestros antepasados, entre ellos hay ceremonias y danzas como el que cuenta
que bailan alrededor de un joven amarrado
en medio de la plaza, en el que le lanzan flechas hasta que muere en honor
de sus dioses, otro son los escritos
sobre las personas que curan con hierbas, así como la forma de trasmitirle
conocimientos a las muchachas que van a casarse. También los escritos sobre los
distintos pájaros que hay en la tierra, los gigantes, los enanos, etc.
Muchos pensamientos y recuerdos regresan en la mente
de quien lee este libro, así como decía mi abuelo cuando veía que sus nietos no
obedecían a su mamá y les gustaba salir de noche, les decía que los espantaría
algún gigante o xtabay para que tuvieran miedo y no salieran a pasear.
Todos estos escritos también se presentan en forma de
cantares en los que se usan palabras
bonitas para ser recodados por nuestros pueblos.
u ts´ook u ts´iibil
le kaj tso´ok in xookik u ts´iib in wet xooko´ob yan ba´alo´ob tin kanaj je´ex biix tu ts´iibto´ob tu yo´olal biix u xookol u maan le k´ino´ob, beyxan u k´aabetil u k´aajotal le analtea tumen le kajo´bo beeyó u kajsal u beetaj u tsiibil balo´ob ku yuuchul bejlae u ti´al u k´ajotel u la´a mako´ob ichil yaabach ja´bo´b
u ts´ook u ts´iibil
le kaj tso´ok in xookik u ts´iib in wet xooko´ob yan ba´alo´ob tin kanaj je´ex biix tu ts´iibto´ob tu yo´olal biix u xookol u maan le k´ino´ob, beyxan u k´aabetil u k´aajotal le analtea tumen le kajo´bo beeyó u kajsal u beetaj u tsiibil balo´ob ku yuuchul bejlae u ti´al u k´ajotel u la´a mako´ob ichil yaabach ja´bo´b